Makia to charakterystyczna roślinność strefy śródziemnomorskiej, ale wbrew pozorom nie jest całkowicie „dzika”. W wielu miejscach powstała na skutek działalności człowieka – wycinki lasów, wypasu i wypalania. Dziś pełni zarówno funkcję przyrodniczą, jak i gospodarczą, a jej dalszy los zależy od tego, jak mądrze potrafimy ją chronić i wykorzystywać.
Czym jest makia?
Makia to gęsta, zimozielona formacja roślinna, typowa dla klimatu śródziemnomorskiego. Tworzą ją głównie krzewy i niskie drzewa, które dobrze znoszą długie okresy suszy, wysokie temperatury i ubogie, kamieniste gleby. To zbiorowisko roślin, które rosną chaotycznie i często bardzo gęsto – niełatwo się przez nie przedrzeć. Charakterystyczne gatunki to np. mirt, rozmaryn, lawenda, czystek, oleander, jałowiec czy dąb korkowy. Liście tych roślin są zazwyczaj twarde, małe i skórzaste – to ich sposób na przetrwanie w suchym, słonecznym klimacie. Makia powstaje naturalnie, ale często jest też wynikiem przekształcenia pierwotnych lasów – np. przez wypalanie, wypas lub nadmierną wycinkę. Z tego powodu uważana jest nie tylko za formację naturalną, ale i półnaturalną, silnie związaną z działalnością człowieka.
Obszary występowania makii na świecie
Obszary występowania makii na świecie to głównie rejony o klimacie śródziemnomorskim, czyli takie, gdzie lata są gorące i suche, a zimy łagodne i wilgotne. Najbardziej klasyczne i rozpoznawalne przykłady znajdziemy wokół Morza Śródziemnego, ale podobne formacje roślinne spotykane są też w innych częściach świata o zbliżonych warunkach klimatycznych. Gdzie występuje makia?
Europa Południowa – to serce makii. Rośnie masowo w:
- południowej Hiszpanii (np. Andaluzja),
- południowej Francji (Lazurowe Wybrzeże, Prowansja),
- Włoszech (w tym na Sardynii i Sycylii),
- Grecji oraz na wyspach Morza Egejskiego i Jońskiego,
- Chorwacji i nad Adriatykiem (tzw. makia adriatycka).
Afryka Północna – wzdłuż wybrzeża:
- Maroko,
- Algieria,
- Tunezja – szczególnie na stokach gór Atlasu i w pobliżu wybrzeża.
Bliski Wschód i Azja Mniejsza:
- Turcja (rejon wybrzeża Morza Egejskiego i Śródziemnego),
- Izrael, Liban, Syria – głównie w częściach przybrzeżnych.
Poza klasyczną strefą śródziemnomorską, podobne zarośla (choć nazywane inaczej) występują też w:
- Kalifornii (USA) – jako chaparral,
- Chile centralnym – matorral,
- Południowej Afryce – fynbos,
- Południowo-zachodniej Australii – lokalne formacje typu scrub.
Choć mają różne nazwy i występują na różnych kontynentach, wszystkie łączy ten sam klimat – długi, gorący sezon suchy i krótka, deszczowa zima.
Czynniki klimatyczne sprzyjające rozwojowi makii
Makia to formacja roślinna idealnie przystosowana do klimatu śródziemnomorskiego – a więc takiego, który z punktu widzenia roślin bywa dość trudny. Co sprawia, że właśnie w takich warunkach makia rozwija się najlepiej? Makia najlepiej rozwija się tam, gdzie inne rośliny mają problem z przetrwaniem – w słońcu, suszy i na ubogiej glebie. To formacja stworzona przez klimat śródziemnomorski i idealnie się do niego dostosowana.
1. Długie, gorące i suche lato.
Lato w strefie śródziemnomorskiej potrafi trwać nawet 4–5 miesięcy, z minimalnymi opadami i bardzo wysokimi temperaturami. Rośliny makii są odporne na suszę – mają twarde, małe liście, często pokryte woskiem lub włoskami, które ograniczają parowanie wody.
2. Łagodna, wilgotna zima.
W przeciwieństwie do strefy umiarkowanej, zimy w rejonach makii są łagodne – bez silnych mrozów – ale z większą ilością opadów. To właśnie wtedy rośliny nadrabiają braki wilgoci i intensywnie rosną.
3. Duże nasłonecznienie przez cały rok.
Regiony, w których występuje makia, mają bardzo wysoki poziom nasłonecznienia – często ponad 2 500 godzin rocznie. Większość roślin tej formacji to gatunki światłolubne.
4. Gleby ubogie, przepuszczalne i często skaliste.
Choć to nie stricte klimat, warunki glebowe są bezpośrednio związane z klimatem regionu. Wysokie temperatury i niewielka ilość opadów ograniczają powstawanie żyznych gleb, dlatego rośliny makii dobrze radzą sobie na podłożach suchych, ubogich w składniki pokarmowe i szybko przesychających.
Roślinność charakterystyczna dla makii
Makia to nie przypadkowy zbiór krzewów – to dobrze przystosowana do trudnych warunków ekipa roślin, które nie tylko znoszą suszę, ale wręcz ją lubią. Królują tu gatunki zimozielone, odporne na brak wody, skaliste podłoże i intensywne słońce. Ich liście są zwykle twarde, skórzaste, niewielkie – wszystko po to, żeby jak najmniej tracić wilgoci. Najczęściej spotykane rośliny makii to:
- Mirt pospolity (Myrtus communis) – gęsty krzew o ciemnozielonych liściach, pachnących kwiatach i czarnych jagodach.
- Dąb korkowy (Quercus suber) – drzewo z grubą, miękką korą, z której produkuje się korek.
- Oliwka europejska (Olea europaea) – choć zwykle kojarzona z sadami, w formie zdziczałej występuje też w makii.
- Jałowiec (Juniperus spp.) – aromatyczne krzewy iglaste, odporne na suszę i wiatr.
- Lawenda (Lavandula spp.), rozmaryn (Rosmarinus officinalis) i tymianek (Thymus spp.) – zioła, które dobrze znoszą suche podłoże i intensywne słońce.
- Czystek (Cistus spp.) – niskie krzewy o charakterystycznych, papierowych kwiatach.
- Oleander (Nerium oleander) – piękny, ale trujący krzew o intensywnie pachnących kwiatach, często spotykany na południu Europy.
- Drzewo truskawkowe (Arbutus unedo) – z jadalnymi, czerwonymi owocami i wiecznie zielonymi liśćmi.
Roślinność makii tworzy zwartą, trudną do przejścia strukturę – zarośla bywają gęste, kolczaste, często trudne do sforsowania. Część gatunków ma zdolność regeneracji po pożarach – odbijają z korzeni lub szybko kiełkują. To formacja nie tylko odporna, ale i sprytna – przystosowana do życia tam, gdzie inne rośliny sobie nie radzą.
Makia a działalność człowieka
Choć makia kojarzy się z dziką, naturalną roślinnością, w rzeczywistości jej obecność w wielu miejscach to efekt długotrwałej działalności człowieka. W dużym uproszczeniu: tam, gdzie kiedyś rosły lasy, dziś mamy zarośla – i to właśnie często jest makia. Od wieków człowiek wypalał i wycinał pierwotne lasy śródziemnomorskie pod pastwiska, pola uprawne i do pozyskania drewna. Na odsłoniętych, ubogich glebach, gdzie warunki były zbyt trudne dla ponownego wzrostu lasu, zaczęły dominować odporne krzewy i niskie drzewa – dokładnie takie, które tworzą makię. Często było to zjawisko niezamierzone – efekt degradacji, a nie planowanego zagospodarowania.
Z czasem makia zaczęła pełnić też funkcje gospodarcze. Niektóre rośliny, jak dąb korkowy, oliwka czy zioła śródziemnomorskie (rozmaryn, lawenda, tymianek), są wykorzystywane przez lokalną ludność do dziś. Co więcej, w wielu regionach, gdzie makia zachowała się w formie półnaturalnej, stanowi cenne siedlisko przyrodnicze – chronione w ramach parków narodowych czy sieci Natura 2000. Z drugiej strony, presja urbanizacji, turystyki i częste pożary (często wywołane celowo) sprawiają, że makia jest formacją zagrożoną. Choć odporna i zdolna do regeneracji, zbyt częsta ingerencja człowieka może doprowadzić do jej degradacji lub całkowitego zaniku. Makia to przykład roślinności, która powstała częściowo „mimo woli” człowieka, ale dziś ma wartość przyrodniczą, krajobrazową i gospodarczą. Jej los w dużej mierze zależy od tego, jak zrównoważenie będziemy z niej korzystać.